BookReview: Жонатан Ливингстон хэмээх цахлай

Ном унших би дуртай. Ном уншаад таашаал авдаг, баярладаг, сэтгэл хөдөлдөг, төсөөлдөг мөрөөддөг, бас уйлдаг, гутардаг, харамсдаг. Дэндүү зузаан ном харахаас залхуу хүрдэг нь үнэн ч аль болох унших ёстой номнуудыг уншихыг, бүр ядахнаа "тухай"-г нь уншихыг хичээдэг. Саяхан сэтгэл судлалын хичээлийн даалгавар дээр өгсөн ном уншсан тухай тэмдэглэл-эссегээ блог дээрээ тавьж байна. "Жонатан Ливингстон хэмэхэ цахлай" бол миний хамгийн дуртай, бас хамгийн их юм бодогдуулсан зохиолоороо тэр даалгавраа хийсэн юм. За тэгээд уншаад сэтгэгдлээ, өөрийн бодлоо үлдээнэ гэж найдаж байна, аа бас энэ бүхэн зөвхөн миний л бодол гэдгийг анхаараарай...

Төгс төгөлдөр хэмээх ойлголт бол уран зохиол хэмээх хүний сэтгэлийг “донтуулан” татагч гайхалтай урлагийн олон олон алдарт зохиолч, бүтээлчдийн гол сэдвүүдийн нэг байсаар ирсэн билээ. Оскар Уайлд “Дориан Грэйн хөрөг” зохиолоороо хүний үргэлж залуу, үргэлж эрчтэй байх төгс төгөлдрийн тухай гайхалтай уран хэлбэрээр, гэхдээ бас эмгэнэлтэй, сургамжтайгаар өгүүлсэн байдаг Зөвхөн тэр ч гэлтгүй Тройн дайн шалтгаан болсон үзэсгэлэнт Елена ч, нэр төрийн төлөө амиа золиослон буй агуу баатар Ахилл ч гэсэн, бүр цаашлаад Гамлет эсвэл Ромео, Цасхан эсвэл Наполеон гээд бүгд л төгс төгөлдөрт тэмүүлж, олж авахыг хичээж, оролдож байснаараа өөрсдийн орчиндоо, өөрсдийн зохиолдоо үүрд мөнх хадагдан үлдэж нэр алдрын цууд хүрсэн мэт.
Тэгвэл өнгөрсөн зууны 70-аад оны үед АНУ-ын зохиолч Р.Бахын бүтээсэн “Жонатан Ливингстон хэмээх цахлай” гэх жижигхэн зохиол бол чухам дээрх бүгдийг базан нэгтгэж, төгс төгөлдөрт тэмүүлсэн цахлайн эгэлгүй дүрээр хүн бүхний хүслэн болсон гэгээрэлд хүрэн, сэтгэлийн амар амгалангуйг хэрхэн эдэлж байгааг харуулснаараа уншигчдын дунд шуугиан тарьж байсан юм. Өөрийн тавьсан зорилгодоо тууштай байж, тэвчээр шантаршгүй зан чанараа хэзээд алдалгүй үнэнч байсныхаа ачаар мөнхийн хутагийг олон, агуу чадваруудыг эзэмшиж байгаа тэр цахлайн тухай уншснаар олон зүйлийн талаар та эргэцүүлэн бодох болно.
Амьдрал "хийх ёстой" зүйлсээр дүүрэн байдаг. Сурах дургүйг нь албадан сургаж, жүжиглэх дургүйг нь, тоглох дургүйг нь албан шахалтаар тоглуулна, жүжиглүүлнэ. Дургүй хувцас өмсгөж, дургүй хоол идүүлж, дургүй газар нь амьдруулна. ХИЙХ ЁСТОЙ гэж амыг нь таглана. Эдгээр зүйлс нь зарим хүний хувьд гашуун боловч ҮНЭН нь болж орхино. Түүний хувьд ҮНЭН бол идэх бас үхэх. Ерөөс зөвхөн түүнд ч гэлтгүй бүх л цахлайнуудын гол зорилго, амьдралын утга учир бол өдөр нь аятайхан хоолтой хонож, шөнө нь сүрэгтэйгээ амар тайван хонох. Бүхэл өдрийн турш, бүхэл сарын турш, бүхэл амьдралын турш нэгэн хэвийн уйтгарт амьдралаар амьдрахыг Жонатан цахлай хүссэнгүй. Үгүй дээ, тэр зүгээр л уйтгартай байна гэдгээ мэдэрч, ухаарч чадснаараа өөр зүйл рүү, гэгээн алс руу, мөнхийн амьдрал руу тэмүүлж эхэлсэн юм.
Ниснэ гэдэг түүний хувьд цахлайн амьдралаасаа олж авдаг цорын ганц таашаал байлаа. Улам өндөрт, дээшээ хөөрсөөр, хөөрсөөр шумбана. Тэр эхэндээ алддаг, гэмтдэг, унадаг, бусдын элэг доог болдог, ээж аавдаа, хамаатан садандаа загнуулж, зэмлүүлдэг. Гэсэн ч тэр шантраагүй, нисэх чадвараа сайжруулах гэж, бусад цахлайнуудын хийгээгүйг, хийж чадаагүйг, чадах гэж зүрхлээгүйг тэр хийхийн төлөө амьдралаа зориулсан. Хоол идэхгүй зөвхөн нисч л байсан, нисэх техникээ нэмсээр л байсан. Сүүлдээ бүр хөөгддөг, сүргээсээ шившигтэйгээр хөөгддөг. Зүгээр л бусдын хийгээгүйг, бусдын хувьд сонин санагддаг, эсвэл бусдын хувьд утгагүй, ямар ч учиргүй зүйлийг хийснийхээ төлөө ийн шийтгүүлдэг. Аль эсвэл хөөсөн сүргийн ахлагч нар нь түүнд атаархсан юм болов уу.
Тэр одоо ганцаараа, хэн ч байхгүй, анд нөхөр, гэр бүлийнхэн нь аль нь ч байхгүй. Орь ганцаараа, эцэс төгсөлгүй далайн дунд нисэн ниссээр. Ганцаараа байхдаа хүн амьдралын мөн чанарыг илүү ойлгодог гэдэг шиг тэр цахлай ч элдвийг эргэцүүлэн бодож, сэтгэж, зорилгоо ухамсарлан улам хөгжсөөр л. Сүүлдээ тэр өөрийнхөө юунд тэмүүлэн буй түүнд хүрсэн адилхан цахлайтай таарна. Тиймээ, тэр өөрийнхөө байх газрыг, өөрийнхөө анд нөхдийг олжээ. Эсвэл түүнийг тэд олсон юм болов уу.
Тэнд нэгэн зорилготой, нэгэн тэмүүлэлтэй, нэгэн санаатай олон цахлайтай тэр уулзана. Одоог хүртэл төгс төгөлдөрт хүрэхийг төлөө, төгс нисэхийн төлөө, төгс шумбалтын төлөө зорин яваа Жонатаны яг л байх ёстой газар нь тэр байсан ажээ. Түүнийг л хүлээж байсан мэт нэгэн цахлай зөвхөн түүнд өөрийн авьяас чадвараа зааж өгчихөөд амар амгалангуйн орон луу хаашаа ч юм алга болдог. Үхэл гэж чухам ийм л энгийн атлаа агуу зүйл ажээ. Чухам хэний ч амьдрал утгагүй байдаггүй, ямар ч явдал зорилгогүй байдаггүй, хэзээ нэгэн цагт, хэн нэгэнд хэрэгтэй байдаг нь, түүнийгээ тэр хэн нэгэн нь эрэлхийлж байдаг гэдгийн энгийн нэгэн гаргалгаа нь энэ байсан ажгуу.
Одоо Ливингстон ниснэ гэдгийг тултал нь хөгжүүлж чаджээ. Өөр ямар ч цахлайн хийж чадаагүй, хийж зүрхлээгүй, эсвэл бодож сэтгэж ч чадаагүйг тэр одоо зовохгүй, торохгүй хийж чадна. Бүр давраад тэр хүссэн газар луугаа шилжиж чадна, бүр хоромхоны төдийд шүү дээ. Хамгийн сайшаалтай нь, хамгийн магтууштай нь тэр огт өөрчлөгдсөнгүй. Төгс төгөлдрийн туйлд хүрсэн мэт зохиолчид ч санагдаж байсан биз, надад ч тэгж санагдсан, танд ч тэгж санагдах байсан нь гарцаагүй. Гэсэн ч тэр бууж өгсөнгүй, зогссонгүй, эцэс төгсгөлгүй тэмүүлсээр, хаашаа ч юм эсвэл юу руу ч юм тэмүүлсээр байлаа. Дараагийн зогсоол нь бусдад мэдлэгээ түгээх байсан аж.
Зохиол түүний хэрхэн шавьтай болж, түүндээ хэрхэн зааж сургаж, хэрхэн хөгжүүлж байгаа тухайгаар дуусдаг. Гэхдээ тун гэгээлгээр хэрнээ бас л маргаантай дуусдаг. Флечер хэмээх тэр цахлайн сүүлийн асуулт зохиолын бүхэл утгыг харуулсан агуу хэсэг гэж би боддог.

“ЖОНАТАН, Тэгээд хязгаар гэж байдаггүй юм биз дээ” гэж нэгэн цахлай түүнээс асуулаа.

Аймшигтай өгүүлбэр биш гэж үү. Нэгэн цагт Сократ мэдлэгийн тухай өөрийн шавь нартаа тойрог зуран зүйрлэж байсан тухай домгийг мэддэг шиг хүний сурах, хүний зорих зүйл хязгааргүй байх учиртай юм. Хүний амьдрал чухам ийм байж гэмээнэ утгатай байж, эцэст нь эргээд харамсахааргүй өнгөрөх боломжтой мэт.
Тиймээ, Хязгаар гэж байдаггүй, үүнийг надад Ливингстон ойлгуулсан. Шантрашгүй зан, тэвчээр 2 амжилтанд хүрэх гол түлхүүр юм гэдгийг ч надад мэдрүүлсэн. Түүний нисэх их хүслээ хэрхэн биелүүлж хэрхэн агуу нисгэгч болж байгааг, ямар их саад тотгор, хөндлөнгийн нөлөөг юу ч үгүй даван туулж байгааг харсан, уншсан хэн ч чухам үүнийг ойлгох учиртай. Аливаа зүйлийг тултал нь хөгжүүлж, төгс төгөлдөрт тэмүүлэх тэр хүслээ хэзээ ч орхихгүй байж чадвал хэн ч бидний бурхан гэж нэрлэдэг тэр зүйлийн зэрэгт хүрч чадна.
Амьдралыг утгагүй гэдэг Catcher in The Rye-ийн зөрүүд хүүхэд шиг, эсвэл амьдрал нь Замзагийн хүслээр болж шавж болон хувирсан өрөвдөлтэй Кафкагийн баатар шиг, бүр наашлаад Улиссест амьдраад байгаа мэт сэтгэж явсан таныг энэ зохиол бүрнээ өөрчилнө. Огиудас чинь хүрэхээ больж, утгагүй амьдрал учиртай болно.
Монгол хэл дээр энэ зохиолыг Н.Энхбаяр орчуулсан байдаг. Харин Р.Бах энэ зохиолыг бодит амьдрал дээрх Ж.Ливингстон хэмээх онгоцны нисгэгчээс сэдэвлэсэн гэдэг. Чухам экзистенциалист сургаалын “Ямар ч тэнгэрлиг шинжгүй, ямар ч гэгээлэг талгүй. Хүний оршихуй гэдэг бол угаас хоосон, оргүй зүйл юм.” Гэдэг энэ үзлийг тас цохиж чадахаар бодлыг надад төрүүлсэн.
Төгс төгөлдөрт тэмүүлсэн тэр хүслийнхээ ачаар бусдаас түрүүлж, хол тасарч сэтгэсэн тэр цахлайн амьдралыг хүнтэй зүйрлүүлэн нэг бодоод үзээрэй. Магадгүй буддизмын үзэл санаа, гэгээрэл, бясалгалд хүрэхүй зэрэг танд санагдах болно.
* * *
Жонатан Ливингстон хэмээх цахлай амьдарч байжээ. Тэр зүгээр л буруу газраа, буруу цагтаа байсан учраас бусдад ад үзэгджээ. Гэхдээ тэр амьдралыг өөр нүдээр, гэхдээ зөв нүдээр хардаг байсан юм. Учир утгагүй нэгэн хэвийн амьдралаас уйдаж, төгс төгөлдөр лүү тэмүүлэн, сэтгэлгээний эрх чөлөөт, хэнээс ч хараат бус тэр нийгмийг тэр хүссэн юм. Түүндээ хүрэхийн тулд хөдөлмөрлөсөн, зүтгэсэн, тэгээд ч чадсан, амжилтанд хүрсэн. Сэтгэлийн агуу их хүчээр, чадна гэсэн, хүрнэ гэсэн дуусашгүй их тэмүүллийнхээ ачаар тэр цахлай гэгээрлийг, мөнхийн амьдралыг олжээ. Түүнд одоо чадахгүй юм байхгүй, үлдээгүй ч гэсэн түүнийгээ ганцаараа хэрэглэхийг хүссэнгүй. Тэр шавиа олж, олсон мэдлэгээ түгээж эхэлжээ. Байгаадаа сэтгэл хангалуун амьдрах, хэн байснаа хэзээд үл мартах гэдэг энэ ажээ. Хамгийн энгийн зүйл л хамгийн агуу байдаг. Гетегийн “Фауст” дээрээ хэлсэн шиг “Эхлээд хөдөлмөр” л байж шүү дээ.
“Хэн бүхний дотор орших Жонатан Ливингстон цахлайд зориулав” гэж номын эхэнд байдаг. Тэр цахлай хэдийгээр номын хуудсан дээр ч гэсэн чадсан юм чинь, бид яагаад чадахгүй гэж. Эзэн хичээвэл заяа хичээдэг биш гэж үү. Хүний хүсэл хязгааргүй ч хязгааргүйд одох зам ганц.